در بسیاری از رفتارهای روان‌نژند، دستان نامرئی و قدرتمندی در پس پرده ذهن در کارند که رفتار را به‌گونه‌ای اجتناب‌ناپذیر زیر اجبار خود می کشانند. شکافندگی و درمان این نیروهای مرموز با بکارگیری مداخلات هشیاری‌مدار و دیالکتیک میسر نیست و در این هنگام است که شناخت دچار حیرت گردیده و مرکب را به عنصر تحلیل می‌سپارد. زوج‌درمانی تحلیلی به کاوش در تجارب، باورهای استوار و دفاع‌های ناهشیار همسران در تقابل با یکدیگر می‌پردازد و سلف را از همجوشی با خصایص مراقبان اولیه رها می‌کند.