ناصر فکوهی

درآمدی بر انسان‌شناسی درد و رنج (در میان نابودی و نوزایی)

داستان‌های شرق

نقاش پیر، استاد وانگ فو، و شاگردش، لینگ، بر جاده‌های امپراتوری هام پیش می‌رفتند. شتاب چندانی نداشتند. شب‌ها می‌ایستادند تا وانگ فو به تماشای ستارگان بنشیند و روزها سفر را به عقب می‌انداختند تا به سیر سنجاقک‌ها بپردازد. بارشان سبک بود. وانگ فو نقاشی اشیاء را دوست داشت؛ نه خود آن‌ها را. هیچ چیز در جهان به چشم او شایسته تصاحب نمی‌آمد؛ هیچ چیز جز چند قلم‌مو، چند کاسه رنگ و مرکب‌چین، اندکی پارچه ابریشمین و چند برگ برنجی. تهی دست بودند.

جامعه‌شناسی بدن

بدن را نباید ظرف و قالبی در نظر گرفت که انسانی را در خود جای می‌دهد، طوری که مجبور باشد موجودیت خودش را به دلیل این قالب تغییر دهد. برعکس، بدن که همواره در رابطه‌ای تنگاتنگ با جهان قرار دارد، راه را برای انسان در این جهان باز می‌کرد و جهان را پذیرای او می‌سازد. جهان خود را از خلال شکوفایی حس‌ها به ما می‌شناساند. هیچ‌چیزی در ذهن ما وجود ندارد که ابتدا از خلال حس‌هایمان نگذشته باشد. هر دریافتی پژواکی است از هزاران پژواک دیگر و جهانی که احاطه‌اش کرده است، جهانی آکنده از بی‌نهایت گزاره لذت و کنجکاوی است که در انتظار یافتن پاسخ هستند. بدین ترتیب، میان بدن و کالبد جهان، نوعی پیوستار به وجود می‌آید که آن‌ها را به یکدیگر گره می‌زند، جغرافیای بیرونی، جغرافیایی حساس و زنده است و همراه با بدن، نفس می‌کشد، خونریزی می‌کند، به تنش در می‌آید یا به خواب می‌رود.

امپراتوری نشانه‌ها

چرا ژاپن؟ زیرا ژاپن کشور نوشتار است: از میان تمام سرزمین‌هایی که من شناخته‌ام، ژاپن تنها جایی بوده است که تاثیر نشانه‌ها بیشترین نزدیکی را با باورها و رویاهایم داشته است، یا شاید بهتر باشد بگویم نشانه‌ها در دورترین نقطه از همه چیزهایی که می‌خواسته‌ام به مثابه بخشی از نشانه‌سالاری غربی طردشان کنم. نشانه ژاپنی قدرتمند است: به صورت تحسین برانگیزی نظم و ترتیب دارد و خود را به نمایش می‌گذارد، بی‌آنکه هرگز نه به طبیعت بدل گردد و نه به عقلانیت. نشانه ژاپنی تهی است: معنایش گریزان است، در عمق قالب‌هایش نه اثری از خدا هست، نه از حقیقت و اخلاق؛ و این قالب‌ها بی‌آنکه جبرانی در کار باشد سلطه دارند. نشانه ژاپنی، بیش از هر چیزی کیفیتی عالی دارد، نجابتی در بروز خویشتن، افسونی شهوانی که بر همه چیز می‌نشاندش و ما عموما آن را به بی‌معنایی و ابتذال خویش می‌رانیم. از این رو جایگاه نشانه را در اینجا نباید در میان نهادها جست: اینجا نه صحبتی از هنر در میان است، نه از فلکلور، نه حتی از «تمدن» (ما ژاپن فئودال را در برابر ژاپن فناورانه نمی‌نشانیم)؛ در اینجا سخن ما تنها از شهر است، از مغازه‌ها، از تئاتر، از ادب، از باغ‌ها، از خشونت، سخن ما تنها از چند حرکت و چند اداست، از چند غذا، از چند شعر؛ سخن ما از چشمان است و از قلم‌موهایی که همه اینها را به نوشتار درمی‌آورند بی‌آنکه آن‌ها را نقاشی کنند.