عباس سیدین

محتوم (نگاه علم به زندگی بدون اراده آزاد)

از کسی رفتاری به شکلی خاص سر می‌زند. ممکن است این رفتار فوق‌العاده خوب و الهام‌بخش یا رفتاری نفرت‌انگیز محسوب شود. شاید معنی‌اش به فرد بستگی داشته باشد یا شاید هم کار و رفتاری بی‌اهمیت باشد. پس از مشاهدۀ بسیاری از رفتارها، ما با یک سؤال بنیادین مواجه می‌شویم: چرا این رفتار رخ داد؟ وقتی رفتاری می‌کنیم، یعنی وقتی مغزمان رفتار خاصی را تولید می‌کند، دلیلش جبری است که قبل از آن رفتار وجود داشته و خود آن نیز به علت جبری درست پیش از آن به وجود آمده است و این زنجیرۀ علت‌‏ها به همین شکل ادامه دارد تا آخر. رویکرد کتاب محتوم این است که نشان دهد این جبرگرایی چطور کار می‌کند. همچنین رابرت ساپولسکی در این کتاب بررسی می‌کند که عوامل زیست‌شناختی خارج از کنترل ما، در تعامل با محیط خارج از کنترل ما، چگونه از ما فردی را ساخته‌اند که هستیم. کتاب محتوم می‌خواهد نشان بدهد وقتی آدم‌ها ادعا می‌کنند که برای رفتارشان «علتی وجود دارد که خودش علتی ندارد» و اسمش را «آزادی اراده» می‌گذارند، به این دلیل است که نتوانسته‌اند جبرگرایی را ببینند و علاوه بر این، به‌خطا جنبه‌های غیر جبرگرایانۀ خاصی از جهان را عامل شخصیت، اخلاقیات و رفتار انسان تلقی می‌کنند.