سخن

انواع ادبیات و سبک‌های ادبی فارسی (برگزیده مقالات دانشنامه زبان وادب فارسی 2)

کتاب انواع ادبیات و سبک‌های ادبی فارسی گزیده‌ای است مشتمل بر نوزده مقاله، از مقالات دانشنامه‌ی زبان و ادب فارسی که موضوعات آن‌ها درباره‌ی انواع ادبیات و سبک‌های ادبی فارسی است. اولین مقاله به بررسی معنی لغوی و رایج “ادب” در ادوار مختلف می‌پردازد و برای هر معنی شواهدی از متون منظوم و منثور نقل می‌کند. در این بخش دو معیار مهم برای ادب در نظر گرفته شده است: ظرافت در گفتار و پندار و کردار و میانه‌روی در کارها. در پی آن، مولف ویژگی‌های ادب را در دوره‌ی ساسانی ذکر می‌کند که به سه رشته‌ی عمده‌ی دبیری و سخنوری (بلاغت) و آداب‌دانی تقسیم می‌شده است. مولف سپس از انتقال ادب ساسانی به فرهنگ اسلامی و افراد موثر در آن سخن می‌گوید و اینکه، پس از مدتی، دوره‌ی درگیری دو فرهنگ عربی و فارسی پایان یافت و زمینه برای همزیستی دو فرهنگ ایرانی و اسلامی فراهم آمد و ازآن‌پس همه آثاری که در زبان فارسی در زمینه‌ی ادب پدید آمده بود از دو سو تاثیر پذیرفت: یکی از سوی ادب ایرانی-اسلامی و دیگری از سوی ادب سنتی و ناب ایرانی، که مهم‌ترین نماینده‌ی آن در زبان فارسی شاهنامه است.

مرآت‌الاصطلاح

فارسی عمومی (با نگاهی تازه به ادبیات و متون ادبی)

رستاخیز کلمات (درس گفتارهایی درباره نظریه ادبی صورتگرایان روس)

کتاب «رستاخیز کلمات» درس‌گفتارهای استاد شفیعی کدکنی در دانشگاه تهران است که در آن خواننده با جریان صورتگرایی روسی و تاثیرات جهانی آن آشنا می‌شود. مولف درباره‌ی کتاب حاضر این‌چنین می‌گوید: این چاپ، نسبت به چاپ‌های پیشین، تفاوت‌هایی دارد، از جمله افزودن سه فصل جدید، در تکمیل مباحث اصلی کتاب: یکی “مفاهیم ساخت و صورت در نقد قرن بیستم” که باید در همان چاپ اول قرار می‌گرفت و من از آن غافل بودم. بعد از نشر چاپ اول دوستان یادآور شدند که تو مقاله‌ی بسیار مهمی از وِلِک در مجله‌ی کِلک، ترجمه کرده بودی که جایش در این کتاب خالی است. افزوده‌ی دوم و سوم “ساختار ساختارها در چشم‌اندازی دیگر” و “باز هم ساختار ساختارها” است که در سال‌های اخیر در مجله‌ی بخارا چاپ شد و مکمل فصل “ساختار ساختارها” است. امتیاز دیگر این چاپ این است که “واژه‌نامه‌ی انگلیسی به فارسی” آن را آقای دکتر هادی درزی رامندی از راه لطف تهیه کرده‌اند و در اختیار مولف قرار داده‌اند. از منظری که بخش اعظم شواهد آن از ادبیات فارسی وتاریخ اجتماعی ایران مایه گرفته است، خواننده به هنگام مطالعه‌ی این کتاب، درباره‌ی سعدی و حافظ و دیگر بزرگان ایران زمین به گونه‌ای دیگر می‌اندیشد و هنر ایشان را از دریچه‌ای دیگر می‌نگرد. “محمدرضا شفیعی کدکنی” دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران، شاعر، استاد دانشگاه، پژوهشگر و نویسنده است. وی دارای آثار متعددی است. آثار شفیعی را می‌توان به سه گروه انتقادی و نظری و مجموعه‌اشعار وی تقسیم کرد.

دیباچه پنجم شاهنامه

دیباچه پنجم شاهنامه که در این کتاب به معرفی بیشتر آن پرداخته شده، دیباچه مفصل دیگری است که نسخه‌های خطی آن از خلال مجموعه‌ها به دست آمد و در یک مقایسه اجمالی، روشن شد کار مستقل و متفاوتی است که از همه دیباچه‌های پیشین مفصل‌تر، جامع‌تر و محققانه‌تر است و جا داشت به صورت جداگانه به آن پرداخته شود. پدیدآورنده این مقدمه حمزه بن محمدخان هرندی اصفهانی است که این اثر را در حدود سال 1031 هـ. ق پس از یک تحقیق طولانی به رشته تحریر درآورده است.

میراث مولوی (شعر و عرفان در اسلام)

معنا به مثابه تجربه زیسته:گذر از نشانه شناسی کلاسیک (نظریه ها و نقدهای ادبی-هنری 7)

مثنوی استعلامی (7جلدی)

کتاب شرح مثنوی مولانا همراه با مقدمه‌ای مبسوط، تصحیح متن، نقطه‌گذاری، اعراب‌گذاری، تعلیقات جامع و نمایه‌ها و فهرست‌ها، از سال 59 خورشیدی و به صورت کاری تمام‌وقت و در طی بیست‌سال متمادی نوشته و گردآوری شده است. در شش جلد از این کتاب ابتدا متن تصحیح‌شده و تقریبا اصل هر دفتر از آن که براساس نسخه‌ی مورخ 677ق (موزه مولانا، قونیه) و مطابق با نسخه‌های 668 ق و 715 ق (نسخه دوم قونیه) و مثنوی تصحیح نیکلسون گردآوری و نوشته شده، آمده و بعد تعلیقات همان دفتر قرار گرفته که در آن یادداشت‌ها، هر توضیح با یک شماره آغاز می شود. بنابراین برای یافتن توضیح هر بیت شماره‌ی آن را در آن یادداشت‌ها باید دنبال کرد و جلد هفتم در دو بخش است که بخش اول آن در هفت فصل شامل تعبیرات ویژه‌ی مولانا، مباحث، اصطلاحات، نام اشخاص، نام کتاب‌ها، رساله‌ها، نام جاها، آیه‌های قران در متن، حدیث‌ها و سخنان پیران، ماخذ و منابع، مقدمه و تعلیقات شش دفتر گنجانده شده است و بخش دوم آغاز بیت‌های مثنوی کشف‌الابیات است.

درس حافظ (نقد و شرح غزل های حافظ)،(2جلدی)

در کتاب درس حافظ، سخن از درست‌خواندن و درست‌فهمیدن غزل حافظ است. در شرح و تفهیم کلام حافظ، علاوه‌بر معانی واژه‌ها و تعبیرها، شکافتن ساختار دستوری کلام، اشاره به آیات و احادیث و اخبار، سابقه‌ی مضمون‌های سخن حافظ در آثار گذشتگان، بیان حال‌وهوای هر غزل که فهم معنی آن را آسان می‌کند، و از همه‌ی این‌ها مهم‌تر، توجه دائم به زیربنای فکری و شخصیتی که حافظ را در برابر جامعه‌ی همزمان خودش نشان می‌دهد، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر دارد. اما این مطالب را اگر با زبان اهل تخصص و به‌صورت یک درس سنگین دانشگاهی بیان کنیم، پاسخی است مناسب برای آن دانش‌پژوهی، که خود می‌خواهد پژوهشگر یا استاد درس حافظ باشد و نه اثری قابل‌توجه و بهره‌گیری برای همه. در این کتاب روی سخن با کسانی است که اهل تخصص نیستند، که اکثریت دوستاران حافظ‌اند، و برای پرسش‌های خود نیاز به پاسخ‌های درست، ساده و همه‌کس‌فهم دارند. این پاسخ‌های درست، برای کسانی که می‌خواهند مدرس دیوان حافظ باشند نیز سودمند خواهد بود، و در موارد بسیاری آن‌ها را نیز یاری خواهد کرد که در پاسخ‌گویی به شاگردان خود کمتر گرفتار زبان تخصص بمانند.

جستارهایی درباره نظریه محاکات: میمسیس (نظریه‌ها و نقدهای ادبی-هنری 16)

آیا هنر صرفا بازتابی از دنیای واقعی در آیینه‌ی اثر هنری است یا دریچه‌ای به سوی دنیایی فراتر نیز تواند بود؟ نظریه‌ی محاکات از دیرباز فیلسوفان، هنرپژوهان و نظریه‌پردازان را به خود مشغول کرده است. این مفهوم بنیادی، ما را به جست‌وجو در ژرفای فلسفه‌ی هنر و نظریه‌ی ادبی هدایت می‌کند و در باب سازوکار شکل‌گیری هنر در کارگاه زبان، خیال و خلاقیت، خودبسندگی اثر هنری، واقعیت صلب بیرونی، ساختار واقعیت، تلاقی امر ممکن و محتمل و... دیدگاه‌هایی به دست می‌دهد. در این کتاب، ضمن واکاوی نظریه‌ی محاکات، دیدگاه‌های رایج در این باب نقد و بررسی می‌شود. با ظرافت‌های محاکات در دنیای ایده‌ها و کنش‌های انسانی آشنا می‌شویم و پیوند روشن‌تری از رابطه‌ی هنر با واقعیت به دست می‌آوریم. ازآنجایی‌که جستارهای این اثر در باب نظریه‌ی محاکات، ریشه‌های آن در فلسفه‌ی یونان باستان، تحولات نظریه‌ی محاکات و رویارویی آن با برخی دیدگاه‌ها در دوران مدرن تدوین شده است، می‌تواند برای علاقه‌مندان به فلسفه‌ی هنر، هنرمندان و هنرپژوهان، دانشجویان رشته‌های هنر و ادبیات راه‌گشا باشد.

من زبان وطن خویشم:نقد و تحلیل و گزیده اشعار ملک الشعراء بهار (در ترازوی نقد 4)

کتاب”من زبان وطن خویشم” اثر میلاد عظیمی از مجموعه کتاب‌های «در ترازوی نقد» است که به نقد و تحلیل و گزیده‌ی اشعار محمدتقی بهار می‌پردازد. در بخشی از متن کتاب می‌خوانید: مجموعه کتاب‌های «در ترازوی نقد» تمهیدی است برای تدوین یک رشته کتاب در حوزه‌ی نقد شعر معاصر که حاصل اندیشه‌ی جمع و گروه نخبگان این فن باشد؛ فضایی که در آن امکان خطا کمتر شود و هر کتاب حاصل تأملات جمعی از منتقدان با دیدگاه‌های متفاوت و چشم‌اندازهای گوناگون باشد؛ با مقالاتی از: محمدرضا شفیعی کدکنی، پرویز ناتل خانلری، بدیع‌الزمان فروزانفر، محمدعلی اسلامی ندوشن، محمدامین ریاحی، حسین خطیبی، مهرداد بهار، جلال متینی، عبدالحسین زرین‌کوب، ذبیح‌الله صفا، غلامحسین یوسفی، مهدی اخوان ثالث، تقی پورنامداریان، محمد دهقانی، قیصر امین‌پور و…

نقد صیرفیان (فراز و فرود خاقانی شناسی معاصر)

در چند دهه اخیر، کتاب‌ها و مقالات فراوانی در مورد شعر و شخصیت و زندگی خاقانی شروانی، سخنور شهیر قرن ششم هجری، نوشته‌اند. در کتاب حاضر تلاش شده تا از رهگذر نقد و بررسی هفت اثر جدی و تأثیرگذار که به قلم محققان این عرصه نوشته شده، به بررسی فراز و فرود خاقانی‌شناسی معاصر پرداخته شود. در این اثر می‌توان با مهم‌ترین و چالش‌برانگیزترین مباحث خاقانی‌شناسی معاصر آشنا شد.