نسبت سمرقند «این زیباترین چهره‌ای که زمین تاکنون به سوی خورشید گردانده است» به اندیشه، به شعر، به خیام شاعر، به خیال و عشق، نیز به آزادی کدام است؟
ماجرا از این قرار است که «بنیامین لوساژ»، جوان آمریکایی، که دل در گرو زیبایی‌های ایران‌زمین دارد به قصد دست یافتن به نسخه‌ای خطی از رباعیات حکیم عمر خیام و به خط شاعر به ایران سفر می‌کند و به دربار ناصر‌الدین شاه راه می‌یابد و در آن‌جا به شیرین خانم، شاهدخت قاجاری، دل می‌دهد. این معشوق به رسم هدیه نسخه‌ای از رباعیات خیام بدو می‌بخشد؛ گویی شرح شور و آزادی‌خواهی قرون همه در همین مکتوب است و با این همه سر کتاب هرگز بر لوساژ گشوده نمی‌شود، و کتاب در ماجرای غرق کشتی تایتانیک در آب‌های اقیانوس غرق می‌گردد.