حافظه تاریخ و فرد قوانینی ناشناخته دارند که گاهی در هم می‌آمیزند. شاید بتوان گفت این کتاب نیز امتزاج حافظه‌ی تاریخ و فرد است. با خواندن خاطرات ایوان کلیما، شخصیت‌های سرآمد و حتی کودکان در برابرمان رژه می‌روند. با سیرت‌های نیکو و زشت، فرصت‌طلبان، آنان که به وقت نیاز دست دوستی دراز می‌کنند یا چون ماشین تنها عهده‌دار عمل به دستوراتند. این کتاب هرگز چنین از کار درنمی‌آمد اگر نویسنده پای در راه آن سفرهای خطرناک ناخواسته نگذاشته بود یا فی‌المثل به ترزین یا دیدار منگله نرفته بود.
نوشته‌های کلیما آینه‌ی بی‌رحمی‌های زمان و طبیعت انسان است؛ لیکن آنچه خواننده را جذب داستان‌های او می‌کند نشر ملایم و عفت کلام اوست، چیزی که در ادبیات داستانی امروز تقریبا وجود ندارد. این دوگانگی عجیب و غریب، سلاح ایوان کلیما است در برابر افراد بدون حسن نیت، قضاوت و وجدان.