ادبیات روس

ناشناس

کتاب «ناشناس»، یک رمان هجایی و طنزآمیز است که خودکامگی و حقه‌بازی را در ابعادی مینیاتوری اما قابل تعمیم به ابعاد وسیع و جهانی به تصویر می‌کشد. کتاب «ناشناس» رمانی است که داستایفسکی طنزِ سیاه و آشوبگرِ خود، چیره‌دستی‌اش در شخصیت‌پردازی و مهارتش در هجوِ ناسازی‌های جهان و آدمیان را استادانه به نمایش می‌گذارد. کتاب «ناشناس» نوعی روانشناسی خودکامه و خودکامگی است و روانشناسی آدمیانی که گرفتار و بازیچه و سرسپردۀ خودکامگان می‌شوند. داستایفسکی در این رمان، رَوَندِ پدید آمدن یک خودکامه و بسطِ خودکامگی و شیوۀ سلطۀ یک فردِ مستبد بر دیگران را با ظرافت ترسیم می‌کند و اثری ارائه می‌دهد که نه‌فقط هجوِ روسیۀ قرن نوزدهم که هجوِ تمامی حاکمیت‌های استبدادی و خودکامه در همۀ زمان‌هاست. کتاب «ناشناس» رمانی است که به‌گفتۀ لی‌یا روزِنبلوم «با پارودی چندلایه‌اش وجه ممتاز طنز داستایِفسکی را آشکار می‌کند.» گفتنی‌ست که داستایفسکی رمان «ناشناس» را در سال‌های پایانی تبعید خود نوشته است. متن اصلی رمان «ناشناس» اولین بار در سال 1859، در مجلۀ «یادداشتهای میهنی» منتشر شده است.

حسد

«تاریخ با چشمانی خیره که نوری در آن می‌لرزد، از شکاف چشمان نقابی، به تماشای ما ایستاده است و من می‌خواهم چنین چیزهایی را به او نشان دهم: یک عاشق، یک مرد جاه‌طلب، یک خائن، این دلیرمرد بی‌پروا، آن دوست وفادار، این آدم لاابالی. همه‌شان این‌جایند، حاملان احساسات سترگی که اینک ناچیز و شرم‌آور دانسته می‌شوند. بگذاریم این احساسات برای واپسین‌بار، پیش از آنکه بر باد فنا بروند و پیش از آنکه به ریشخند گرفته شوند، در نقطه‌ی اوج شدت و قدرت بر صحنه پدیدار شوند.» قهرمان داستان «حسد»، کاوالیرُف، روشنفکر جوان و آواره‌ای است که می‌کوشد جایگاه خود را در آوردگاه نبرد دنیای کهنه با دنیای نوین روشن کند. کاوالیرُف را می‌توان همچون آقای پارادوکسالیست، قهرمان «یادداشت‌های زیرزمینی» فیودور داستایفسکی، از قماش انسان‌های زیرزمینی ادبیات روسیه به شمار آورد. ماکسیم گورکی این داستان را حاصل جسارت ستودنی یک نویسنده‌ی جوان توصیف کرد. نینا بربرُوا نیز می‌گوید زمان «حسد» از نظر ادبی تأثیر بسیار عمیقی بر وی داشته است. به باور او، آلیشا بر لحن، گروتسک، اغراق و چرخش غیرمنتظره‌ی افکار تسلط کم‌نظیری دارد.

خاطرات مسکو

بریزبن

شخصیت اصلی بریزبن، گلب، نوازنده‌ای است که در جوانی به زبان‌شناسی رو می‌آورد و شیفتۀ مفهوم چندصدایی باختین می‌شود اما سرانجام مفهوم چندصدایی را در موسیقی بازمی‌یابد. آرمان‌شهری که بناست این چندصدایی‌ها در آن یکی شوند، بریزبن، چندان دور است که انگار هم راوی و هم گلب ترجیح می‌دهند نادیده‌اش بگیرند و بی هیچ حسرتی به همین چندصدایی زیبا قناعت کنند. در بریزبن گذشته و حال در هم بر می‌خورند، اما با هم یکی نمی‌شوند. گذشته همواره گذشته می‌ماند و حال جاری سطر به سطر به گذشته تبدیل می‌شود و هیچ‌کدام از شخصیت‌ها به فهم خاص خود از زندگی و جهان دست نمی‌یابند مگر آنکه به فهم خود از جهان از منظر فهم «دیگری» از جهان بنگرند.

پدران و پسران

«پدران و پسران» مشهورترین و محبوب‌ترین و به اعتقاد بسیاری بهترین رمان ایوان تورگنیف است؛ نخستین رمان بزرگ روسی که شهرت جهانی یافت و راه را برای آثار بزرگ نویسندگان بعدی چون داستایفسکی و تالستوی هموار کرد و علاوه بر خوانندگان، نویسندگان بسیاری از جمله گوستاو فلوبر و ژرژ ساند و هنری جیمز و جوزف کنراد آن را ستوده یا از آن تأثیر پذیرفته‌اند. این شاهکار ادبیات کلاسیک روسیه رمانی است غنی با سبکی درخشان و ظریف درباره‌ی روابط انسانی، دوستی و خویشاوندی، عشق و دل‌شکستگی، و ایمان، نهاده در میان تابلوهایی که نویسنده با قلم جادویی خود از طبیعت ترسیم کرده و در پیرنگ خود تنیده است. رمان در روسیه‌ی دهه‌ی 1860 می‌گذرد، در آخرین سال‌های پیش از الغای کامل نظام ارباب و رعیتی [سرواژ]. شخصیت‌های رمان سیاه و سفید یا «تیپ» نیستند؛ نویسنده به هرکدام با عشق و همدلی عمیق ویژگی‌های ممیزه بخشیده و کاری کرده که فراموش‌نشدنی شوند؛ هیچ‌کدام از شخصیت‌های رمان نه یکسره برحق‌اند و نه یکسره بر باطل، و از همین رو هم «پدران» و هم «پسران» جامعه‌‌ی آن روز از این رمان برآشفتند.

زندگی واسیلی

با خواندن کتاب «زندگی واسیلی» گویی وحشت و اندوه و تنهایی شخصیت‌های این رمان را بی‌واسطه و از درون تجربه می‌کنیم و با آنها در رنجی که می‌برند و کابوس و جنونی که تجربه می‌کنند سهیم می‌شویم. کتاب «زندگی واسیلی» نقطۀ تلاقی اکسپرسیونیسم و ناتورالیسم است و از تقدیر شوم و سیاهی می‌گوید که یک لحظه دست از سرِ شخصیت‌های این رمان برنمی‌دارد و آنها را به حال خود نمی‌گذارد. کتاب «زندگی واسیلی» دربارۀ کشیشی شوربخت و بداقبال به نام واسیلی فیوِیسکی است که پیاپی مصیبت بر سرِ او و خانواده‌اش می‌بارد. واسیلی بعد از اینکه رخت کشیشی به تن می‌کند با دختری زیبا ازدواج می‌کند و از او صاحب دو فرزند، یک دختر و یک پسر، می‌شود. پسرش اما در هفت‌سالگی در رودخانه غرق می‌شود و این سرآغاز زندگی تراژیک واسیلی و همسر و دختر او در کتاب «زندگی واسیلی» است. همسر واسیلی از رنج از دست دادن پسرش به الکل رو می‌آورد و کارش به جنون می‌کشد و انگشت‌نمای روستا می‌شود. خود واسیلی را هم همه شوم می‌دانند و طردش می‌کنند و کسی حاضر نیست با او دمخور شود. یک شب همسر واسیلی، در اوج مستی و جنون، بر آن می‌شود که پسرِ دیگری به دنیا آورَد تا روح پسرِ از دست رفته‌اش در او حلول کند و او از این طریق دوباره زنده شود. زن، واسیلی را مجبور می‌کند که به این خواسته‌اش تن بدهد. پسرِ دیگری به دنیا می‌آید اما پسری ناقص‌الخلقه که به دنیا آمدنش رنجی دیگر بر رنج پیشین واسیلی و همسرش بار می‌کند و همسر واسیلی، که در دوران حاملگیِ فرزند سومش مدتی شاد و امیدوار شده بوده است، دوباره به الکل رو می‌آورد و جنونش صدچندان می‌شود. سرانجام واسیلی تصمیم می‌گیرد با همسر و دخترش روستا را ترک کند و پسر ناقص‌الخلقه‌اش را که همسرش از او هراس دارد به کسی بسپارد. اما آیا رنج‌های واسیلی و خانواده‌اش در کتاب «زندگی واسیلی» با چنین اقدامی به پایان می‌رسد؟ به ‌نظر نمی‌رسد که چنین باشد. چه بر سر واسیلی و خانواده‌اش خواهد آمد؟ این را با خواندن کامل کتاب «زندگی واسیلی» درخواهید یافت.

نسل پی

«نسل پی» چهارمین و نامدارترین رمان ویکتور پلوین است که با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پیوستن روسیه به بازار آزاد با آثاری همچون «اومون را»، «چاپایف و بیهودگی» و «زندگی حشرات» ضمن ارائه تلفیقی از فرهنگ عامه‌ای نوظهور با سویه‌هایی از باطن‌گرایی رمزآلود ارتودوکسی، از طرفی آرمانشهر فروریخته کمونیستی را به شوخی می‌گیرد و هم‌زمان تصویری صریح‌تر از سرگردانی در زمین سوخته‌ای به جامانده از سال‌ها سلطه رفقای تمامیت‌خواه نسل پدرانش به دست می‌دهد. برنده جایزه بوکر روسی کوچک در سال 1993 و جایزه پرفروش‌ترین اثر ملی روسیه در سال 2004، در نسل پی به سراغ قهرمانی می‌رود که اتفاقا شباهتی به قهرمانان افسانه‌ای تاریخ سیاسی معاصرش ندارد و شاعری است خرده‌پا که زیر آوار رژیمی که از فقر فضیلت برمی‌کشد، همچون سایر هم‌نسلانش عمرش را به باد داده و با فروپاشی شوروی پایش به دنیایی باز می‌شود که در آن از اسطوره‌های میان‌رودان گرفته تا سرمایه‌داران نوکیسه پساشوروی و دست‌های همیشه پشت‌پرده هر کسی را می‌توانند تا مرز خدایی در نظام اسرارآلود تبلیغات تمام آنچه سال‌ها ممنوع بوده، برکشد. نسل پی، با عنوان هومو زاپین‌ها در برگردان انگلیسی، با بیش از 3/5 میلیون نسخه فروش و کسب جوایز متعددی از جمله جایزه ریچارد اکسونفیلد آلمان، از موفق‌ترین آثار پلوین نزد منتقدان به شمار می‌رود. برگرفته از این اثر، فیلمی نیز با همین عنوان و به کارگردانی ویکتور گینزبرگ در سال 2011 ساخته می‌شود. ابدیتی که تا آن لحظه باورش داشت فقط در یارانه‌های دولتی نفس می‌کشید، یا حتی، با این که در اصل موضوع تفاوتی ایجاد نمی‌کرد، چیزی بود که دولت ممنوعش کرده بود. حتی بدتر از آن، ابدیت فقط در خاطرات نیمه‌هوشیار دخترکی بود که از پشت ویترین مغازه‌ای درخیالاتش اسمش را گذاشته بود مگی.

دوبروفسکی

کتاب «دوبروفسکی» اثر آلکساندر پوشکین، یک شاهکار از ادبیات کلاسیک روسیه. کتاب «دوبروفسکی»، چنانکه در یادداشت ابتدای ترجمۀ فارسی این رمان اشاره شده، به ‌باور منتقدان بزرگی نظیر بلینسکی و چیرنی‌شِفسکی، در کنار رمان «دختر سروان» و منظومۀ «سوارکار مفرغی»، جزو بهترین و مهمترین آثار آلکساندر پوشکین است. متن اصلی کتاب «دوبروفسکی» اولین بار در سال 1841، چند سال بعد از مرگ پوشکین، منتشر شد و پوشکین نتوانست بیشتر روی این رمان کار کند و به تصحیح و بازنویسی‌اش بپردازد اما همین نسخه‌ای که از این رمان به جا مانده، آن را در فهرست بهترین آثار ادبیات کلاسیک روسیه نشانده است. کتاب «دوبروفسکی» یک رمان ماجراجویانه و ملودرام دربارۀ ظلم و زورگویی و عواقب رنج‌بار آن برای انسانی نجیب‌زاده اما فقیر است که زیر بار ستم و تحقیر از جانب همسایۀ ثروتمند و قدرتمند خود نمی‌رود و زبان به تملق او نمی‌گشاید و این باعث تلخکامی‌اش می‌شود و زندگی پسر او را نیز با تلخکامی مواجه می‌کند. پوشکین داستان کتاب «دوبروفسکی» را گویا براساس سرگذشت ملّاکی فقیر از بلاروس، به نام آستروفسکی، نوشته است که براثر نزاع با همسایه، زمین‌هایش را از دست می‌دهد و فقط تعدادی رعیت در کنارش می‌مانند و کارش به سرقت و راهزنی می‌کشد. براساس کتاب «دوبروفسکی» اُپِرا، فیلم و سریال هم ساخته شده است.

ابلیس‌نامه (یا داستان این‌که چطور دوقلوها کارمند بی‌نوا را نابود کردند)

کاراتکوف، قهرمان داستان ما، کارمندی است که در اداره‌ای با نامی پرطمطراق اما درواقع کوچک و نه‌چندان مهم کار می‌کند: بنیاد تامین مواد اولیه برای کبریت. کاراتکوف زندگی بخورونمیری دارد و خوش‌حال است که توانسته در زمانه‌ای که کسی سر کاری نمی‌ماند، یازده ماه تمام سر کارش دوام بیاورد و قصد دارد که تا دنیا دنیاست در همین پست خدمت کند.

بیچارگان

من در آشپزخانه زندگی می‌کنم. به دقت بگویم: این‌جا کنار آشپزخانه (قبلش باید به‌تان بگویم که آشپزخانه ما تمیز و روشن و خوب است) اتاقک نقلی جمع‌و‌جوری هست، گوشه دنجی... بهتر بگویم، یک آشپزخانه بزرگ با سه لت پنجره که یک قسمتش را با پاراوان جدا کرده‌اند و به من داده‌اند. انگار اتاقی مجزاست، اتاقی اضافی؛ خیلی جادار و راحت است، پنجره و همه‌چیز هم دارد، خلاصه، اسباب آسایس فراهم است.

مرگ ایوان ایلیچ

کتاب «مرگِ ایوان ایلیچ» اثر لِف تالستوی داستانی کلاسیک درباب مرگ. اگر از چند شاهکار ادبی دربارة مرگ بخواهیم نام ببریم، بی‌شک رمان کوتاه «مرگِ ایوان ایلیچ» لِف تالستویِ بزرگ، یکی از این شاهکارهاست. رمان «مرگ ایوان ایلیچ»، با عنوان اصلی Смерть Ивана Ильича، تأملی درباب مرگ و مواجهه با آن، از خلال قصه‌ای با ساخت‌وپرداختی ماهرانه است. رمان «مرگ ایوان ایلیچ» چنانکه حمیدرضا آتش‌برآب در مقدمۀ خود بر ترجمه‌اش از این رمان و دو داستان کوتاه دیگر تالستوی توضیح داده است، اولین اثر دوران بازگشت تالستوی به کار قصه‌نویسی، بعد از دوره‌ای وقفه در این کار، است. رمان «مرگ ایوان ایلیچ» اگرچه به‌لحاظ حجم با دو شاهکار بزرگ تالستوی، یعنی «جنگ و صلح» و «آنا کارنینا»، برابری نمی‌کند اما به‌لحاظ شهرت و اهمیت و ارزش ادبی با آن دو رمان پهلو می‌زند و از آثار بسیار مهم تالستوی به‌حساب می‌آید. ولادیمیر نابوکوف رمان «مرگ ایوان ایلیچ» را «درخشانترین، کاملترین و پیچیده‌ترین اثر تالستوی» توصیف کرده و گی دو موپاسان، دربارۀ احساس خود بعد از خواندن این رمان و تأثیری که رمان «مرگ ایوان ایلیچ» بر او گذاشته، گفته است: «خواندن "مرگ ایوان ایلیچ" تالستوی، من را به‌کلی از خود ناامید کرده است. می‌خواستم تک‌تک کتابهام را بسوزانم.» رمان «مرگ ایوان ایلیچ» دستمایۀ چند اقتباس سینمایی هم قرار گرفته است. متن اصلی رمان کوتاه «مرگ ایوان ایلیچ» اولین بار در سال 1886 منتشر شده است.

چادر سبز بزرگ

چادر سبز بزرگ داستان زندگی سه دوست است: یک شاعر، یک نوازنده‌ بااستعداد پیانو و یک عکاس شیفته‌ ثبت اسرار. این سه که در دهه‌ پنجاه میلادی در مسکو با هم آشنا شده‌اند، در زمانه‌ای که قهرمانان کشته یا تبعید شده‌اند، پا به دوران بزرگ‌سالی می‌گذارند. در جامعه‌ای غرق اختناق، شخصیت‌های داستان تلاش می‌کنند تا با هنر، عشق به ادبیات و کنشگری اجتماعی به نبرد استبداد بروند. در این مسیر، آن‌ها با ماموران امنیتی کا‌گ‌ب برخورد می‌کنند؛ با سازمانی که آماده است سوءظن و خیانت را در ذهن شهروندان تثبیت کند.