وجدان بیدار

«آدمکشی، هرگزا، دفاع کردن از مکتبی نیست، آدم کشتن است و بس.» چه رساست این سخن، در راستی و روشنی نامیراست این سخن و انسانی‌ترین کلام‌هاست این سخن. با این یک جمله که گویی از پولاد سخت ساخته شده، سباستین کاستیلو تا ابد روزگار، حکم همه پیگردهای عقیدتی و جهان‌نگرانه را بر زبان رانده است. هر دستاویزی که پیش آورده شود و هر بهانه‌ای که تراشیده شود، خواه منطقی و اخلاقی، خواه ملی و دینی، تا نابود کردن انسانی را پذیرفتنی بنمایاند نمی‌تواند اویی را تبرئه کند که به آن دست یازیده، یا آن را فرمان داده است.