الفاظ و اشیا (باستان‌شناسی علوم انسانی)

میشل فوکو در الفاظ و اشیا (1966)، با تحلیل باستان‌شناختی سه قلمرو دانش (زبان، علوم طبیعی و زیستی، اقتصاد) از عصر رنسانس تا دوران معاصر و با بررسی ارتباط کلی این سه قلمرو با فلسفه، نشان می‌دهد حرکت صورت‌های تفکر و شناخت در مغرب زمین نه حرکتی متداوم و پیش‌رونده، بلکه حرکتی گسسته بوده است. پژوهش او در مقطع تاریخی موضوع بررسی‌اش دو گسست اساسی را در تفکر غربی نشان می‌دهد: گسستی که با پایان دادن به عصر رنسانس (عصری که تفکر بر مبنای اصل شباهت سامان می‌یافت) تفکر غرب را به عصر کلاسیک می‌رساند (عصری که اصل نظم سامان‌دهنده تفکر بود)؛ و گسستی که معرف به انتها رسیدن عصر کلاسیک و ظهور دوره مدرن است (دوره‌ای که در آن موجودی به نام انسان پدید می‌آید و شناخت او ضرورت می‌یابد، موجود دوگانه غریبی که هم‌سوژه شناخت است هم ابژه آن). پژوهش معرفت‌شناختی فوکو در عین حال پژوهشی نقادانه است که در شرایط ممکن شدن دانش هر عصر و معیارهای مشروعیت و به رسمیت شناخته شدن آن کندوکاو می‌کند. حرکت فوکو اما صرفا معطوف به گذشته نیست، بلکه نقطه شروع تحلیل او در واقع زمان حاضر و تشخیص گسستی آتی است که از پایان عصر انسان‌شناختی و مرگ قریب‌الوقوع انسان خبر می‌دهد.